ضرورت تحقق هاب غلات و غذا و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های خالی کارخانه‌های تبدیلی با ریل‌گذاری منطقی در کریدورهای نوظهور/ این مهم برابر دستور رئیس جمهور، نیازمند مدیران تخصصی و نگاه جامع، تعهد اخلاقی و ملی است 

راهبرد عملیاتی در تبدیل ایران به هاب غلات و غذا
موقعیت جغرافیایی ایران در همسایگی کشورهای تولیدکننده مواد اولیه صنایع غذایی، کشاورزی و کشورهای مصرف‌کننده فراورده‌های غذایی، یک فرصت ویژه جهت تبدیل شدن به‌ هاب غذای منطقه را پیش روی کشور قرار داده است. دولت برای نقش‌آفرینی در این خصوص، می‌تواند از سه ظرفیت «سوآپ کالا»، «ترانزیت» و «ورود موقت مواد اولیه، فراوری و صادرات محصول نهایی» استفاده کند. سوآپ و ترانزیت به دلیل وابستگی به مسیرهای جاده‌ای، ریلی و دریایی، در حال حاضر از امکانات بهره‌برداری حداقلی برخوردار است؛ هرچند باید در طراحی کلان کشور برای این موضوع و همچنین استفاده از سایر دستاوردهای آن در جغرافیای سیاسی-اقتصادی کشور و منطقه که در برنامه هفتم مدنظر بوده، توجه بیشتر مبذول کرد اما «ورود موقت مواد اولیه، فراوری و صادرات»، به دلیل ظرفیت صنایع غذایی کشور، ایجاد ارزش افزوده قابل توجه و استقبال بخش خصوصی از آن، راهبردی است که در تبدیل ایران به هاب غذا، اجرایی بوده و از اولویت برخوردار است و امکان ایجاد زنجیره ارزش منطقه‌ای با محوریت ایران جهت نقش‌آفرینی در نظم جدید جهانی را نیز فراهم می‌نماید.

اهمیت دریای سیاه از شمال غربی و دریای عمان در جنوب 
منطقه بندری دریای سیاه علاوه بر اینکه به عنوان یکی از‌ هاب‌های غذای جهانی محسوب می‌شود، به عنوان بزرگ‌ترین منطقه بندری روسیه از لحاظ صادرات و واردات، اهمیت ویژه دارد و به عنوان یک گلوگاه برای این کشور محسوب می‌شود. در این بین با توجه به تنش‌های ایجاد شده در جنگ روسیه و اوکراین، وضعیت دریای سیاه برای هر دو کشور درگیر، به سمت تنش بیشتر می‌رود. در صورت انسداد راه‌های لجستیکی دریای سیاه، بهترین گزینه برای روسیه، کریدور شمال-جنوب و برای چین و هند، کریدور نوظهوری که باید پیگیری شود، از طریق ارمنستان و گرجستان برای اتصال به دریای سیاه است تا بتوانند بخشی از نیازهای صادراتی-وارداتی خود را از این طریق تأمین کند.

تمایل روسیه به استفاده از کریدور شمال-جنوب و تمایل هند و چین به کریدور شرق-غرب 
پوتین، رئیس جمهور روسیه در صحبت‌های خود بارها در خصوص توسعه کریدور شمال-جنوب و استفاده از کشورهای جهان از این مسیر برای انتقال غذا، کالاهای مصرفی و حتی نهادهای کشاورزی به جنوب جهانی به خصوص آفریقا و هند صحبت کرده است. شایان ذکر است که روسیه پیش از این به سران کشورهای آفریقایی اطمینان داده است که در صورت افزایش تنش‌ها بین روسیه و اوکراین، این کشور‌ها از پشتیبانی غذایی روسیه محروم نخواهند شد. طبق اظهارات پوتین، مسیر مورد نظر روسیه برای تأمین غذای آفریقا، کریدور شمال-جنوب بوده است. با این حال، ایران، بازیگر اصلی در این مسیر، از موقعیت خود به خوبی استفاده نکرده است. از طرفی با توجه به تمایل هند و چین به کریدورهای شرق-غرب و شمال-جنوب و همچنین ترکیب آن‌ها برای دسترسی آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر به بازارهای هدف و از طرفی رونق در ایران، باید اقدامی‌ عاجل و عملیاتی صورت پذیرد.

مزیت‌های ایران در توسعه کریدورهای نوظهور شمال-جنوب و شرق-غرب
ایران به دلیل قرارگیری در مسیر کریدورهای نوظهور شمال-جنوب، امکان تبدیل شدن به هاب غلات و حتی غذا را دارد. بنا بر اظهارات معاون سازمان بنادر و دریانوردی کشور، زیرساخت برای واردات سالانه بیش از 10 میلیون تن از مرزهای شمالی تا جنوبی وجود دارد. همچنین در این میان، بخشی از کالاها به مقصد جنوب نمی‌رسند و پس از ورود به ایران در میان همسایگان شرقی و غربی توزیع خواهند شد. در این صورت، ظرفیت ترانزیتی به حدود 20 میلیون تن افزایش خواهد یافت. بدین ترتیب تا میزان 20 میلیون تن غلات یا کود را می‌توان از روسیه به داخل ایران حمل کرده و به صورت فراوری شده یا غیرفراوری شده، آن را به کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای صادر نمود. درآمد ترانزیتی محاسبه شده در بخش ترانزیت هاب تا یک میلیارد دلار و درآمد فراوری 800 میلیون دلار خواهد بود. علاوه بر این، تبدیل شدن ایران به‌ هاب منطقه‌ای غلات و غذا، مطابق با بندهای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، موجب گسترش پایدار سهم ایران در بازارهای هدف، خدمات تجارت خارجی و ترانزیت و اشتغال و توسعه مناطق می‌شود.
از مزایای این کریدورها می‌توان به اتصال کشورهای شرقی از مسیر ایران به اروپا نام برد و دسترسی محصولات به بازارهای بزرگ از جمله اروپا، کشورهای آسیای میانه (قزاقستان، ترکمنستان)، از مسیر ایران، ارمنستان و گرجستان به دریای سیاه و از طرفی توسعه بندرهای جنوب مانند بندر چابهار، منطقه مکران و بندرعباس برای تجارت را می‌توان قابل توجه بیان کرد.

مزیت هاب غلات و غذا 
میزان تقاضای غلات به خصوص گندم از سوی همسایگان و کشورهای منطقه‌ای، بیش از 22 میلیون تن است که ایران از طریق کریدور شمال-جنوب، توانایی تأمین بخشی از این نیاز را با قیمتی منطقی دارد. علاوه بر این در بخش فراوری گندم به آرد، ظرفیت خالی 12 تا 15 میلیون تنی وجود دارد. از طرف دیگر، استفاده از ظرفیت خالی صنایع مرتبط دیگر منتج به اشتغال و برآوری و کاهش قیمت تمام شده می‌شود که می‌تواند فعال شود و علاوه بر ایجاد ارزش افزوده و درآمد ترانزیتی، موجب افزایش اشتغال در کشور و صادرات محصولات غذایی به کشورهای همسایه و بازارهای هدف برای ارزآوری و ارتقای پول ملی شود.

مزیت هاب کود
در بخش کود نیز ایران توان تأمین کود از مبدأ روسیه در دولایه منطقه‌ای و جهانی را دارد. در لایه منطقه‌ای که شامل کشورهای همسایه و هند می‌شود، تقاضای سالانه 7/25 میلیون تن کود وجود دارد و در بخش جهانی نیز کشورهایی که ایران امکان تأمین کود آن‌ها را دارد، تا 96 میلیون تن تقاضای کود دارند. کشورهایی که مقصد لایه جهانی کود محسوب می‌شوند، برزیل تا آرژانتین در آمریکای لاتین و اندونزی تا مالزی در شرق آسیا را شامل می‌شود که در حال حاضر ایران به برخی از آن‌ها صادرات کود دارد.

مقایسه کلی کریدورها
معیار    کریدور شرق – غرب    کریدور شمال - جنوب
بازارهای هدف    اروپا – چین     روسیه – هند – کشورهای CIS
هزینه لجستیک    متوسط    پایین (مسیر کوتاه‌تر)
وضعیت رقابتی منطقه‌ای    رقبا-قزاقستان-ترکیه و آذربایجان (اما چین نیازمند این مسیر است)    متوسط (هند و روسیه نیازمند این مسیر هستند)
پتانسیل درآمدی    ترانزیت کالاهای مصرفی     صادرات انرژی و کشاورزی
به نظر می‌رسد ایران هر کریدور را به موازات هم اجرا می‌کند تا موقعیت راهبردی منطقه‌ای خود را تقویت نماید. اگر هدف، تجارت با اروپا و چین باشد، کریدور شرق-غرب، مناسب ترانزیت است و اگر هدف، دسترسی به روسیه و هند با هزینه کمتر باشد، کریدور شمال-جنوب اولویت دارد.
فرصت تبدیل شدن ایران به هاب فرامنطقه‌ای از طریق ترانزیت دوسره محصولات 
در صورت فعال شدن لایه جهانی کشورهای مقصد، از همپوشانی صادرات کشورهای مقصد با واردات روسیه و کشورهای CIS، به بازاری 143 میلیارد دلاری از کالاهای مورد نیاز CIS خواهیم رسید که مبدأ آن در مسیر عکس محور صادرات غلات، کود و غذا است.

موانع
عملیاتی شدن طرح «تبدیل ایران به هاب غذای منطقه» با وجود موقعیت جغرافیایی ممتاز و ظرفیت خالی صنایع غذایی و لزوم نوین‌سازی، بازرگانی و لجستیکی کشور، با موانعی متعدد مواجه است. دو مورد از موانع اصلی در این زمینه، در ادامه بیان شده است؛
•    قیمت‌گذاری نامتناسب کالاهای صادراتی از سوی گمرک 
•    عدم صدور برخی مجوز‌های مرتبط بازرگانی و ترانزیتی از جمله گذر موقت مواد اولیه غلات

پیشنهادها 
تبدیل ایران به هاب غذای منطقه با راهبرد «ورود موقت اولیه، فراوری و صادرات»، نیازمند پیشبرد کار در قالب یک «طرح کلان و اولویت‌دار» در دولت و انجام اقدمات زیر، ذیل آن است. 
•    تغییر معیار تعیین ارزش صادراتی کالا: ضروری است یک مرجع ذی‌صلاح به صورت یکپارچه در کالاهای هدف، اقدام به تعیین ارزش صادرات از محل ورود موقت «متناسب با ارزش ماده اولیه صادراتی» نماید. تبصره 2 الحاقی به ماده 24 آیین‌نامه مقررات صادرات و واردات (مصوب هیأت دولت)، این ظرفیت را ایجاد کرده است.
•    رفع تعهد به میزان ارزش افزوده: لازم است در رویه ورود موقت برای پردازش، فعال اقتصادی «صرفاً به میزان ارزش افزوده کالای صادراتی نسبت به ارزش ماده اولیه وارداتی» مشمول رفع تعهد ارزی شود. در تبصره مذکور، این ظرفیت نیز ایجاد شده و نیازمند اجرا است.
•    باید بهره‌وری کشاورزی با استفاده از فناوری نوین و دقیق از جمله هوش مصنوعی و استفاده از بذرهای پربازده و مقاوم، آبیاری هوشمند و قطره‌ای و زیرسطحی تقویت گردد.
•    باید زیرساخت‌های لجستیکی حمل‌و‌نقل و همچنین مراکز ذخیره‌سازی را توسعه داد و نوین‌سازی نمود.
•    ثبات و تسریع فرایندهای ورود موقت شامل «کوتاه کردن زمان رسیدگی به درخواست ورود موقت»، «حذف اعمال سلیقه در گمرک» و «ثبات در قوانین و مقررات مربوط به رویه ورود موقت برای پردازش»
•    فرماندهی واحد: توجه به دخیل بودن دستگاه‌های مختلف در اجرای این طرح کلان و ضرورت تغییر نگرش سازماندهی در مورد آن با توجه به بند خ ماده 57 برنامه هفتم، مدیریت یکپارچه در موضع بند الف ماده 57 برنامه هفتم به ریاست رئیس محترم جمهور و اضافه نمودن وزیر جهاد کشاورزی و ناظر کیفی کشاورزی و تغییر عنوان ستاد ملی ترانزیت به ستاد ملی ترانزیت و فراوری صادرات
•    ایجاد مرکز تجارت غلات و غذا در شرکت مادرتخصصی بازرگانی دولتی ایران و اصلاح ساختارهایی برای توانمند‌سازی حوزه بازرگانی در کریدورهای نوظهور و استفاده از ظرفیت‌های صنایع مرتبط، راه‌اندازی بررسی محصولات کشاورزی، اقدام برخی اتحادیه‌ها و تشکیل اتحادیه‌های صادراتی و ترانزیتی کشور و دیپلماسی غذایی و همکاری منطقه‌ای و سیاست‌های تجاری و بین‌المللی با انعقاد قراردادهای بلندمدت با کشورهای بازار هدف، استفاده از پول ملی تعاملات برای تقویت ارزش ریال و کاهش وابستگی به ارزهای بین‌المللی، توافق‌های تجاری برای کاهش تعرفه‌ها و افزایش صادرات، ایجاد سازوکار حمایتی کشاورزان برای جلوگیری از نوسان قیمت‌ها و نظارت بر کیفیت تولیدات برای تطبیق محصولات با استانداردهای جهانی در رقابت با بازارهای بین‌المللی، توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها با انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی، احیای قنات‌ها و آب‌بندهای سنتی، توسعه و تولید محصولات کشاورزی استراتژیک بر اساس کشت و اصلاح بذر، تشویق صادراتی و معافیت‌های مالیاتی برای صادرکنندگان محصولات تبدیلی و فراوری شده
         به امید اینکه ایران اسلامی ‌به قله پیشرفت و نقش نوین استراتژیک و راهبردی دست یابد...              

                                       

خبرنگار : ادمین